Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Słupsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 czerwca 2018 r.

Sąd Okręgowy w S. IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Dorota Curzydło

Sędziowie: SSO Elżbieta Jaroszewicz

SSO Wanda Dumanowska (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Zadrożna

po rozpoznaniu w dniu 29 czerwca 2018 r. w S.

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) (...)w W.

przeciwko G. T.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego
w S. z dnia 30 listopada 2017r., sygn. akt I C 1258/16

zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I (pierwszym) i IV (czwartym) w ten sposób, że:

a)  w punkcie I (pierwszym) oddala powództwo co do należności w niej uwzględnionej,

b)  w punkcie IV (czwartym) podwyższa kwotę 205,32 złotych do kwoty 592,73 (pięćset dziewięćdziesiąt dwa 73/100) złote

Sygn. akt IV C 221/18

UZASADNIENIE

Powód (...) (...)w W. wniósł o zasądzenie od pozwanego G. T. kwoty 1.275,57 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 22.03.2016 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wskazał, iż powód zawarł w dniu 28.05.2015 r. z (...) sp. z o.o. umowę pożyczki na kwotę 590 zł, która nie została w całości spłacona. Powód wskazał, iż na kwotę dochodzoną pozwem składają się: kwota 590 zł kapitału pożyczki, 147,50 zł prowizja za udzielenie pożyczki, opłata odszkodowawcza 300 zł, prowizja serwisowa 210,63 zł oraz odsetki naliczone od należności głównej od dnia 29.08.2015 r. do dnia wniesienia pozwu. Pismem z dnia 13.05.2014 r. (data wpływu do SR w (...) 20.05.2016 r.) powód wskazał, iż domaga się odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty dochodzonej pozwem.

Pozwany G. T. wniósł o oddalenie powództwa, wskazując, iż jest chory na (...)i jest osobą niepełnosprawną, powołując się przy tym na orzeczenie lekarza ZUS, opinię psychiatryczną oraz dokumentację medyczną. Kurator pozwanego również wniósł o oddalenie powództwa.

Pismem z dnia 26.10.2016 r.i z 16.10.2017 r. powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz kwoty dochodzonej pozwem z należnościami ubocznymi, wskazując jako podstawę prawną art. 410 k.c.

Wyrokiem z dnia 30 listopada 2017 roku Sąd Rejonowy w S. zasądził od pozwanego G. T. na rzecz powoda (...) (...)w W. kwotę 590 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 31.10.2017 r. do dnia zapłaty (punkt 1 sentencji) i oddalił powództwo w pozostałym zakresie (punkt 2 sentencji). Nadto postanowił nie obciążać pozwanego G. T. kosztami postępowania (punkt 3 sentencji) i nakazał ściągnąć od powoda (...) (...)w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego wS. kwotę 205,32 zł tytułem zwrotu części nieuiszczonych kosztów sądowych (punkt 4 sentencji).

Przedmiotowe orzeczenie zostało oparte na następujących ustaleniach. Umową z dnia 28.05.2015 r. (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. i pozwany podpisali umowę pożyczki na kwotę 590 zł. W umowie tej została ustalona prowizja na kwotę 147,50 zł, prowizja za obsługę 70,21 zł, opłata odszkodowawcza 5 zł, za każdy dzień opóźnienia w zapłacie, nie więcej niż 300 zł.

Pozwany nie spłacił pożyczki. W związku z tym był wzywany do zapłaty.

Z uwagi na brak spłaty pożyczki pożyczkodawca wypowiedział pozwanemu umowę pożyczki pismem z dnia 9.09.2015 r.

Spółka, z którą pozwany podpisał umowę pożyczki zawarła umowę spółki komandytowej i powstała spółka (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w W., do której spółki wniosła wkład niepieniężny (aportem) w postaci istniejących, wymagalnych wierzytelności, w tym przysługujących jej w stosunku do pozwanego. Następnie nowopowstała spółka dokonała cesji na rzecz powoda przysługującej jej w stosunku do pozwanego wierzytelności.

Pozwany jest osobą niepełnosprawną, całkowicie niezdolną do pracy, częściowo ubezwłasnowolnioną, choruje na chorobę psychiczną - (...). W dniu 28.05.2015 r. zdolność pozwanego do świadomego i swobodnego powzięcia decyzji oraz wyrażenia woli była znacznie ograniczona. Stan psychiczny wypełniał przesłanki do jego częściowego ubezwłasnowolnienia. W chwili zawarcia umowy pożyczki pozwany nie posiadał zgody kuratora, kurator nigdy nie wyraził zgody pisemnie na zawarcie tej umowy – ani w trakcie, ani już po jej zawarciu.

Postanowieniem z dnia 31.05.2007 r. wydanym w sprawie III R Ns 207/07 przez Sąd Rejonowy wS. III Wydział Rodzinny i Nieletnich, zwolniona została z obowiązków kuratora jedna osoba, a ustanowiono inną – w osobie matki pozwanego – I. T.. Obecnie, po śmierci matki pozwanego (fakt znany Sądowi z urzędu – z innych toczących się spraw), kuratorem częściowo ubezwłasnowolnionego pozwanego została ustanowiona A. K..

Analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy przez pryzmat art. 410 k.c., w zw. z art. 15 k.c., art. 17 k.c. i 18 k.c., Sąd I instancji uznał, że powództwo podlegało uwzględnieniu w części.

Sąd Rejonowy wskazał, że z opinii biegłego psychiatry wynika, że pozwany w dacie podpisania umowy stanowiącej źródło roszczeń powoda, był osobą chorą psychicznie, w stopniu znacznym. Miał ograniczoną zdolność do świadomego i swobodnego powzięcia i wyrażenia woli. Istniały przesłanki do jego częściowego ubezwłasnowolnienia, ponadto - co wynika z akt sprawy pozwany w dacie podpisania umowy był osobą częściowo ubezwłasnowolnioną, dla której ustanowiono kuratora, w tym do sprawowania zarządu jego majątkiem. W dacie podpisania umowy pożyczki w czynności tej nie uczestniczył kurator pozwanego. Żaden tez z jego kuratorów nigdy nie potwierdził tej umowy. Z uwagi na to, iż w niniejszej sprawie powód nie wykazał, by taka zgoda została wyrażona lub po fakcie zawarcia umowy została potwierdzona przez kuratora – Sąd uznał, że umowa była nieważna (art. 58 k.c. i art. 63 k.c.). Świadczenie otrzymane przez pozwanego należało więc traktować jako nienależne (art. 410 k.c.).

Sąd I instancji podniósł, ze w świetle przepisu art. 410 § 1 i 2 k.c., do świadczenia nienależnego mają zastosowanie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, a świadczenie nienależne jest m. in. wtedy, gdy czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Zatem przepis ten odsyła do art. 405 k.c., z którego wynika, że ten kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Z tego też względu Sąd Rejonowy uznał, iż pozwany winien na podstawie przepisów dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia (i nienależnego świadczenia) zwrócić to, co otrzymał od powoda bez podstawy prawnej – a więc kwotę 590 zł.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 2 k.c., poczynając od dnia doręczenia pisma zawierającego ostateczne stanowisko powoda, w którym wskazuje, że domaga się świadczenia na postawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Pismo to zostało doręczone kuratorowi pozwanego w dniu 31.10.2017 r.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu.

Z uwagi na stan zdrowia i niezdolność pozwanego do pracy oraz jego sytuację zdrowotną, a co za tym idzie, majątkową, Sąd na postawie art. 102 k.p.c. nie obciążał pozwanego kosztami postępowania. O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 u.k.s.c., nakazując ściągnąć – stosownie do wyniku postępowania od powoda część nieuiszczonych kosztów sądowych (205,32 zł), z powstałych w toku postępowania kosztów związanych z opinią biegłego psychiatry (387,41 zł).

Pozwany zaskarżył powyższy wyrok apelacją, domagając się jego zmiany, poprzez oddalenie powództwa w całości. Skarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie:

- art. 409 k.c., poprzez pominięcie faktu, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu;

- art. 233 k.p.c., poprzez niewłaściwą oceną dowodów, prowadzącą do uznania, iż pozwany winien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu uzyskanej korzyści, podczas gdy w ogóle takiego dowodu nie przeprowadzono i nie poczyniono ustaleń faktycznych w tym zakresie.

Powód w odpowiedzi na apelacje wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie zauważyć należy, że art. 382 k.p.c. stanowi, iż sąd II instancji ma nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych dowodów (uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1998 r., II CKN 704/97 - za pośrednictwem Systemu (...) Prawnej Lex). Sąd II instancji nie ogranicza się zatem tylko do kontroli sądu I instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a rozważając wyniki postępowania przed sądem I instancji, władny jest ocenić je samoistnie. Postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem postępowania przeprowadzonego przez pierwszą instancję, co oznacza, że nie toczy się on na nowo.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwolił Sądowi rozpoznającemu apelację na konstatację, że Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny, dlatego Sąd Okręgowy uznaje te ustalenia za własne, ale nie w pełni można podzielić ich ocenę, przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Sąd I instancji zasadnie przyjął, że stanowiąca źródło żądania powoda umowa jest nieważna i do rozliczenia świadczeń stron dokonać należy w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, jednak pominął istotne kwestie, które uzasadniały zastosowanie w niniejszej sprawie art. 409 k.c.

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że G. T. zawarł w dniu 28 maja 2015 roku z (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. umowę pożyczki gotówkowej, przedmiotem której była kwota 590 zł. Pozwany już wówczas był osobą niepełnosprawną, całkowicie niezdolną do pracy, częściowo ubezwłasnowolnioną. Stwierdzono u niego (...) Jak stwierdził powołany w sprawie biegły z zakresu psychiatrii, bezsprzecznie w dacie zawarcia rzeczonej umowy, zdolność pozwanego do świadomego i swobodnego powzięcia decyzji oraz wyrażenia woli była znacznie ograniczona. G. T. nie posiadał zgody ustanowionego dla niego kuratora na zaciągnięcie pożyczki. Kurator nigdy też nie potwierdził jej zawarcia, przez co umowa ta okazała się nieważna.

W realiach rozpoznawanej sprawy nie budził wątpliwości fakt, że na skutek podpisania opisanej wyżej umowy, G. T. otrzymał w istocie świadczenie nienależne, które należało rozliczyć w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Kwestią sporną był natomiast sposób owego rozliczenia.

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

W myśl z kolei art. 409 k.c., obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Artykuł 409 k.c., wprowadzający tzw. zasadę aktualności wzbogacenia (słowo "aktualność" jest tu jednak użyte w nowym znaczeniu, nieodnotowanym w słownikach), stanowi swoistą źrenicę przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Teoretycznie o zakresie skargi restytucyjnej decyduje chwila zamknięcia rozprawy przez sąd rozpatrujący sprawę (art. 316 § 1 k.p.c.), w praktyce rozstrzygająca będzie z reguły chwila wcześniejsza (przede wszystkim doręczenia odpisu pozwu dla pozwanego). Obowiązek wygasa, jeśli ten, kto korzyść uzyskał, nie jest już wzbogacony. Nie chodzi przy tym wyłącznie o istnienie przedmiotu, który uzyskał wzbogacony (korzyści pierwotnej), lecz wzbogacenia jako powiększonego stanu całego majątku. Wzbogacenie ma miejsce wtedy, gdy majątek tego, kto korzyść uzyskał, w chwili zamknięcia rozprawy jest większy niż byłby, gdyby nie doszło do bezpodstawnego wzbogacenia. W najnowszym orzecznictwie SN przyjmuje, że wygaśnięcie obowiązku zwrotu świadczenia następuje tylko wtedy, gdy zużycie korzyści nastąpiło w sposób bezproduktywny, konsumpcyjny, tj. gdy wzbogacony, w zamian za tę korzyść, nie uzyskał ani korzyści zastępczej, ani zaoszczędzenia wydatku, gdy wydatek miał miejsce tylko dlatego, że uprzednio uzyskał on korzyść, bez której nie poczyniłby tego wydatku. Jeżeli natomiast w zamian za zużytą korzyść wzbogacony uzyskał do swojego majątku jakąkolwiek inną korzyść majątkową (np. mienie czy zwolnienie z długu, który w ten sposób spłacił), nie można uznać, że nie jest już wzbogacony, bowiem w wyniku dokonania tego wydatku w jego majątku pozostaje korzyść w postaci zwiększenia aktywów bądź zmniejszenia pasywów (Art. 409 KC red. Osajda 2018, wyd. 19/P. Księżak – za pośrednictwem Systemu Informacji Prawnej Legalis).

Przy interpretacji formuły „liczenia się z obowiązkiem zwrotu” (dobrej lub złej wiary przy wyzbyciu lub zużyciu korzyści) istotne są okoliczności faktyczne, na podstawie których można formułować ocenę, czy bezpodstawnie wzbogacony powinien jednak brać pod uwagę możliwy obowiązek zwrotu korzyści uprawnionemu. Chodzi zatem o świadomość takiego obowiązku in concreto, a nie obowiązku o charakterze ogólnym i obiektywnym (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 8 czerwca 2017 r., V CSK 563/16 – za pośrednictwem Systemu (...) Prawnej L.).

Przenosząc powyższe rozważania prawne na ustalone w sprawie okoliczności stwierdzić należy, że otrzymana przez pozwanego na podstawie wskazanej umowy kwota pożyczki, została w pełni zużyta. G. T. na rozprawie apelacyjnej w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości wskazywał, że w 2015 roku był poważnie uzależniony od hazardu. Wszystkie środki pieniężne, które udało mu się w tym czasie zdobyć, przeznaczał na grę na automatach. Również pożyczoną w dniu 28 maja 2015 roku kwotę 590 zł utracił bezpowrotnie w ten sposób. Pozwany utrzymywał się wówczas jedynie z renty (około 990 zł). Jego sytuacja finansowa była bardzo trudna, a biorąc pod uwagę fakt, że wszystkie otrzymywane pieniądze pochłaniał hazard, ciężar jego utrzymania ponosiła jego matka.

Sąd Okręgowy nie ma wątpliwości, że zużycie otrzymanej przez G. T. korzyści nastąpiło w sposób bezproduktywny, konsumpcyjny. On sam nie uzyskał bowiem w zamian za tę korzyść żadnego przysporzenia. W jego wyniku nie zmniejszyły się również pasywa pozwanego. Nie można też mówić, że dzięki owej pożyczonej kwocie, zaoszczędził inne posiadane środki. Jak bowiem ustalono, G. T. nie panował nad swoim uzależnieniem i uprawiał hazard zawsze, gdy tylko miał w ręku jakiekolwiek pieniądze.

W ocenie Sądu, w realiach niniejszej sprawy nie ma podstaw do przyjęcia, że pozwany zużywając uzyskana korzyść, brał pod uwagę możliwy obowiązek jej zwrotu uprawnionemu. Co bowiem nie budzi wątpliwości, G. T. cierpi na (...), a jego zdolność do świadomego i swobodnego powzięcia decyzji oraz wyrażenia woli była i jest znacznie ograniczona.

W świetle powyższego Sąd II instancji stanął na stanowisku, że dochodzona przez powoda kwota, została w sposób bezproduktywny zużyta, co przez wzgląd na treść art. 409 k.c., wykluczało możliwość zasądzenia jej zwrotu od pozwanego.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 sentencji w ten sposób, że oddalił powództwo.

Konsekwencja powyższego była zmiana na - podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. – zawartego w punkcie 4 sentencji skarżonego wyroku postanowienia o kosztach. Sąd miał tu na uwadze fakt, że powód w całości przegrał proces i jako strona przegrywająca winien był ponieść koszty związane z opinią biegłego sądowego w kwocie 592,73 zł.