Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Słupsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy w S. I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Hanna Kaflak-Januszko

Protokolant: st. sekretarz sądowy Małgorzata Bugiel

po rozpoznaniu w dniu 7 października 2024 r. w S.

na rozprawie

sprawy z powództwa R. Bank (...) z siedzibą w W.

prowadzącemu w Polsce działalność gospodarczą poprzez oddział :

R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce z siedzibą w W.

przeciwko D. M. i P. M.

o zapłatę

I. oddala powództwo;

II. zasądza od powoda R. Bank (...) z siedzibą w W. -prowadzącego w Polsce działalność gospodarczą poprzez oddział : R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce z siedzibą w W. na rzecz pozwanych D. M. i P. M. solidarnie 10 817,00 zł (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście i 00/100 zł) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia prawomocności niniejszego wyroku do dnia zapłaty.

I C 268/19

UZASADNIENIE

Powód R. Bank (...) z siedzibą w W., prowadzący w Polsce działalność gospodarczą poprzez oddział : R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce z siedzibą w (...).07.2018 r.1 pozwał (...) Spółkę Jawną w S., D. M. i I. M. o zapłatę 472 185,64 zł :

- 456 956,70 zł kapitału kredytu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 20.03.2018r. do dnia zapłaty,

- 10 721,49 zł odsetek umownych od kapitału od 22.07.2017 r. do 4.02.2018 r. (tj. dnia rozwiązania umowy),

- 3 680,69 zł odsetek ustawowych za opóźnienie od kapitału od 5.02.2018 r. do 19.03.2018 r. (tj. dnia poprzedzającego wystawienie wyciągu z ksiąg bankowych),

- 826,76 zł opłat windykacyjnych,

ograniczając odpowiedzialność D. M. i I. M. jako dłużników rzeczowych do nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w S., prowadzi księgę wieczystą o nr (...) do wysokości hipoteki ustanowionej na tej nieruchomości.

Powództwo zostało uwzględnione nakazem zapłaty wydany w postępowaniu upominawczym co do spółki i (...) (k. 67), a co I. M. pozew został odrzucony wobec jej śmierci (k. 66).

D. M. zaskarżyła nakaz w całości sprzeciwem i wniosła o oddalenie powództwa poprzez ustalenie nieważności spornej umowy ze względu na abuzywność postanowień w nawiązaniu do wykształconej linii orzeczniczej kredytów waloryzowanych do (...) i – o rozliczenie stron. Podniosła szereg zarzutów,w tym nieuczciwej praktyki rynkowej.

Jej zdaniem posiada status konsumenta, gdyż działalność prowadziła spółka.

Kwestionowała także wysokość dochodzonej kwoty wobec braku dokumentów przedstawiających jej przebieg.

Wskazała, że pozwana spółka została zlikwidowana i wykreślona z rejestru.

Nakaz zapłaty został uchylony co do pozwanej spółki (k. 87), następnie ustalono, że D. M. i P. M. są następcami prawnymi spółki, więc wezwano go do sprawy (k. 277) i w takim składzie strony pozwanej kontynuowane postępowanie.

P. M. kontynuował stanowisko przedstawione przez pozwaną.

Powód zaprzeczył, by zaistniały zarzucane mu nieprawidłowości. Podkreślał brak status konsumenta po stronie pozwanej.

Pismem z datą 17.11.2023 r. - na wypadek uznania przez sąd zarzutu nieważności umowy - wniósł o zasądzenie zwrotu kapitału wysokości 364 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty.

Pozwani wnieśli o oddalenie także powództwa ewentualnego – podnosząc zarzut potracenia, gdyż realizując umowę spłacili wyższą kwotę (ok. 453 800 zł, gdyż uiścili 228 451,29ł i 55 678,64 CHF).

Powód negował skuteczność zarzutu potrącenia z przyczyn formalnych.

Sąd ustalił:

9.09.2008 r. poprzednik prawny powoda i pozwani P. M. i D. M. – jako prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą Firma (...).(...)” spółka c.- zawarli umowę kredytu rozwojowego indeksowanego kursem (...) w wysokości 364 000 zł na 240 miesięcy, gdzie saldo kredytu w walucie obcej zostało obliczone według zasad opisanych w Regulaminie na podstawie kursu waluty obcej obowiązującego w dacie uruchomienia kredytu lub w przypadku kredytu wypłacanego w transzach – kursów waluty obcej obowiązujących w dacie uruchomienia poszczególnych transz kredytu.

Informacja o kwocie kredytu w walucie obcej miała być przesłana kredytobiorcą wraz z harmonogramem spłat w terminie 14 dni od uruchomienia kredytu.

Kredyt miał być wykorzystany na finansowanie bieżącej działalności.

Oprocentowanie było zmienne, oparte na LIBOR 3M (według zasad określonych w regulaminie) i na dzień zawierania umowy wynosiło 8,48 % pa.

Spłata miała następować w comiesięcznych ratach. Kredytodawcy wyrazili zgodę, by bank - pobierając środki na spłatę z ich konta - stosował kursy zgodnie z własną tabelą kursów z dnia pobrania.

Zabezpieczeniem była m.in. hipoteka na nieruchomości lokalowej, położonej w S. przy ul. (...) K/(...), dla której Sąd Rejonowy w S., prowadzi księgę wieczystą o nr (...).

fakty przyznane (nadto dowody : umowa z dokumentacją towarzyszącą – k. 7- 12, wydruk księgi wieczystej – k. 35-40, regulamin – k. 178-180)

Pismem z 21.12.2017 r. (...) Spółkę Jawną w S., D. M. i I. M. powiadomiono o wypowiedzeniu umowy z 31-dniowym okresem wypowiedzenia (z tym, że I. M. nie odebrała korespondencji – zmarła 17.08.2016 r., a pozostali odebrali 12.01.2018 r.).

dowód: pisma z dowodami nadania i doręczenia – k. 14-16, akt zgonu – k. 72

Na 20.03.2018 r. w księgach banku odnotowano dochodzenie zadłużenie.

dowód: wyciąg – k. 17, historia zadłużenia – k. 182-204, harmonogram – k. 205-211

Postanowienie z 23.04.2018 r. wpisano rozwiązanie pozwanej spółki w KRS na podstawie uchwały wspólników bez przeprowadzenia likwidacji.

dowód: postanowienie – k. 82

Pozwani zdecydowali się na kredyt, gdyż przedstawiciel banku, który do nich dotarł, przedstawiał kredyt jako najkorzystniejszy na rynku i twierdził, że nie ma obaw co do wzrostu (...).

dowód: zeznania powodów – k. 294 v-295v

Poza procesem pismem z 20.05.2024 r. pozwani wezwali powoda do zapłaty, a pismem z 28.05.2024 r. złożyli oświadczenie o potrąceniu na ww. kwoty.

dowód: pisma z dowodami nadania– k. 477-487

Sąd nie uwzględnił powództwa, uznając za zasadny zarzut nieważności umowy i potrącenia.

1. Problemem zasadniczym niniejszej sprawy był status pozwanych. Linia orzecznicza co do umów waloryzowanych do frankach szwajcarskiego została bowiem ustabilizowana po orzeczeniu C -280/18, potwierdzonym przez SN w sprawie V CSK 382/18 - w ramach ochrony zapewnianej konsumentom dyrektywą 93/13. Tymczasem mimo następstw prawnych, jakie wystąpiły po stronie kredytobiorców w niniejszej sprawie, formalnie umowa była zawarta z przedsiębiorcą/ami. Badanie czy sytuacja pozwanych uprawnia do uznania, że mogą bezpośrednio skorzystać z ochrony jak dla konsumentów - poprzez zwrócenie się do TSUE czy TK - nie przyniosło skutku. Sąd rozpoznający niniejszą sprawę nie rezygnuje z poruszonej w tych orzeczeniach argumentacji, w tym zwłaszcza że - w relacjach z bankiem, kontrahent powinien być tak chroniony jak w relacji z ubezpieczycielem (art. 805 § 4 kc). Jednak nie rozwija jej wobec braku ugruntowania w orzecznictwie. Podobnie poprzestaje tylko na zauważeniu, że definicja konsumenta z art. 22 ¹ kc w wykładni doktrynalnej przesuwa granice bycia konsumentem. Poza tym sąd nie uważa za zasadne badania statusu konsumenckiego wobec podania przez pozwanych, że środki z kredytu zostały zużyte na cele konsumenckie, choć ma przy tym na uwadze, że zabezpieczeniem była hipoteka na lokalu mieszkalnym.

2. Zasadniczym motywem rozstrzygnięcia było uznanie, że ze względu na treść umowy, należało potwierdzić jej nieważność, gdyż rozwój badania tej kwestii w orzecznictwie dotyczącym umów z konsumentami, umożliwił powrót do podstawy z art. 58 kc, sankcjonującego przekroczenie granic swobody umów (art. 353 ¹ kc). Ww. wyroku V CSK 382/18 SN doszedł do wniosku, że postanowienia określające wysokości należności obciążającej kredytobiorcę z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne , pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron . Ocena ta została przeprowadzona na kanwie regulacji z ww. dyrektywy odwołującej się do sprzeczności z wymogami dobrej wiary, znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla słabszej strony umowy. Wnioski te wpisują się w przesłanki art. 58 kc :

§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Z okoliczności sprawy nie wynikało, by pozwani znaleźli się w innej sytuacji niż osoby, które powszechnie zawierały kredyt jako sporny, tj. by mieli rozeznanie co do faktycznego ryzyka związanego z tą umową (przy podkreśleniu, że nie chodzi o wiedzę o zwykłym ryzyku kursowym, a o ryzyku związanym z oferowaniem kredytu kalkulowanego w nawiązaniu do waluty obcej w oparciu więc o zakładane operacje walutowe, co wiąże się z wysokim zakresem wiedzy profesjonalnej). Pozwani bowiem zdecydowali się na kredyt na rynku krajowym, dla takich celów więc badano ich zdolność kredytową, a więc polegali na informacji/ofercie kredytodawcy, że stwierdzono ich zdolność kredytową na sporny kredyt. Tymczasem okazało się, że produkt okazał się zbyt ryzykowny (wykroczył poza tę kalkulację kredytu krajowego i to wobec istotnych zmian w podaży (...)), czego zwykły kontrahent banku, działający w warunkach krajowych, nie miał możności ocenić na podstawie lektury umowy czy informacji jej towarzyszących (nie wiedząc przy tym, jak bank zabezpiecza tak skonstruowany/oszacowany kredyt). Powstała zatem istotna dysproporcja w zakresie świadomości kontrahentów spornej umowy, prowadząca do niedookreślenia świadczeń w stopniu, który nie może być akceptowalny w zakresie standardowych wymogów prawa umów (użycie obcej waluty do dookreślenia świadczenia odrywało je od sytuacji krajowej, w jakiej dookreślana była sytuacja kredytobiorców, co uniemożliwiało oszacowanie im ryzyka ich umowy opartej na zmiennym określeniu jej przedmiotu, jak i nie mieli wiedzy, jak bank szacuje to ryzyko). Zatem przekroczenie granic swobody umów – w sposób wyżej przedstawiony - nastąpiło wobec naruszenia zasad współżycia społecznego (które w tym przypadku należy doprecyzowywać w obszarze dobrych obyczajów kupieckich2), zwłaszcza że oczywistym jest, że banki są traktowane jako wiarygodny podmiot rynku finansowego wobec ich roli i monitoringu, jakiemu podlegają, a wizerunek ten został wykorzystany do „sprzedaży” ryzykownego w stopniu niestandardowym produktu finansowego, wiążącego się przy tym z obciążaniem hipotecznym.

3. W nawiązaniu do powyższego należało zatem uznać nieważność całej umowy (art. 58 § 3 kc), gdyż omawiane postanowienia dookreślające świadczenia umowy, stanowiły o istocie umowy (zauważyć tu można, że na gruncie ochrony konsumenckiej stwierdzono brak możliwości zachowania umowy wobec braku w systemie regulacji, która by to umożliwiła).

4. W konsekwencji powyższego widoczne jest, że spór sprowadzał się przede wszystkim do oceny prawnej, gdyż dokumenty nie były kwestionowane, a to przede wszystkim umowa, co do której wymaga się formy pisemnej i związana z nią dokumentacja - były kluczowe. Poza tym kontekst spraw jak niniejsza wynika z faktów powszechnie znanych, w które wpisywały się zeznania pozwanych. Poza tym nie były kwestionowane dane liczbowe dochodzonych należności w zakresie płaszczyzny rozstrzygnięcia.

5. Na podstawie art. 498 i 499 kc należało uwzględnić zarzut potrącenia w następujących okolicznościach:

Konsekwencją stwierdzenia nieważności umowy jest rozliczenie tego, co świadczyły strony na podstawie art. 410 kc. Wobec stanowiska doktryny i orzecznictwa dopiero wskutek stwierdzenia nieważności, wymagalne stają się roszczenia o zwrot świadczeń wobec odpadnięcia podstawy3. Przy tej podstawie prawnej nie ma uzasadnienia do innych roszczeń, czyli rekompensaty za pozostawania w gestii stron środków podlegających zwrotowi.

Świadczenie nienależne jest tylko jednym z wypadków bezpodstawnego wzbogacenia. I tu zwrot świadczenia co do zasady wiąże się z błędem co do tego, że świadczenie jest należne i w pewnej mierze uwarunkowane dobrą wolą odbiorcy świadczenia4. Dlatego dopiero od skutecznego powołania się na nieważność można oczekiwać odsetek za nieuiszczenie świadczenia w terminie z tego tytułu5. W konsekwencji tego sąd nie stwierdza przedawnienia roszczeń.

Nadmienić należy wobec faktu spłaty częściowo w (...), że sąd nie podziela oceny z linii orzeczeń zasadzających zwrot należności w (...), ale w przypadku potrącenia, które niewątpliwie przekraczało dochodzoną kwotę, uznał, że zasadne jest uznanie rozliczenia za skuteczne (a kwestię innego procesu lub drogi pozasądowej jest doprecyzowanie rozliczenia).

Sąd nie podziela stanowiska powoda co do nieskuteczności zarzutu potrącenia. Pozwani w formie obrony procesowej po prostu zgłosili kwotę z przysługującego im roszczenia o zwrot świadczeń uiszczonych na poczet nieważnej umowy, czyli bez podstawy, która przewyższała kwotę żądania ewentualnego (żądanie główne nie podlegało bowiem uwzględnieniu wobec nieważności umowy).

6. W konsekwencji o kosztach orzeczono na podstawie na podstawie art. 98 § 1 i 1 ¹ kpc w zw. z § 2 pkt. 7 rozporządzenia z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie …

1 data skutecznego wniesienia pozwu – vide k. 65

2 m.in. por. https://ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/bba0ef94-a521- (...)-bf6f-f602da5524bc/content

3 zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy (por. wyrok SN z dnia 17 grudnia 1976 r., III CRN 289/76, LEX nr 7893 oraz uchwała SN z dnia 6 marca 1991 r., III CZP 2/91, OSNCP 1991, nr 7, poz. 93); w takiej sytuacji termin spełnienia takiego świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c., a zatem niezwłocznie po wezwaniu skierowanym przez zubożonego.

4 Tak E. Ł. :Bezpodstawne wzbogacenie” , C.H. B., W-wa 2000

5 komentarz P. K. w Komentarzu do kodeksu cywilnego pod red. K. O. w systemie L. do art. 410